Hagia Sofia to jedna z najwspanialszych budowli, jaką kiedykolwiek wzniósł człowiek. Jej burzliwa historia jest odzwierciedleniem przemian politycznych, które przez tysiące lat zachodziły na granicy Europy i Azji. Była kościołem prawosławnym, świątynią katolicką, sułtańskim meczetem, po to by w ostatecznym rozrachunku zostać… muzeum.
Obecnie jest miejscem-symbolem, na stałe wpisanym w topografię Istambułu, i nie sposób wyobrazić sobie zwiedzania miasta bez wizyty w tym monumentalnym obiekcie.
Kościół Mądrości Bożej jako symbol chrześcijaństwa
Jako świątynia chrześcijańska w formie bazyliki powstała po raz pierwszy w 360 roku. W ciągu następnych dwóch stuleci dwukrotnie była niszczona i odbudowywana.
Jej wzniesienie w obecnej formie nakazał Justynian Wielki w 532 roku. Cesarzowi bizantyjskiemu zamarzyło się stworzenie budowli, jakiej świat dotychczas nie widział. Uczeni, na jego polecenie, opracowali model geometryczny przyszłej świątyni, w którego centrum mieściła się ogromna kopuła o średnicy 31 metrów i wysokości 50 metrów. Sam proces budowy przebiegał z wielkim rozmachem, a najcenniejsze surowce sprowadzano z różnych zakątków świata. W ciągu zaledwie 6 lat powstała Świątynia Mądrości Bożej – największa budowla sakralna i jednocześnie najbardziej nowatorskie dzieło architektoniczne ówczesnego świata.
W następnych wiekach los nie oszczędzał monumentalnej bazyliki Hagia Sophia. Trzęsienia ziemi sprawiły, że jej kopuła dwukrotnie się zawaliła. Z kolei napięte stosunki między wyznawcami prawosławia i katolicyzmu doprowadziły do krucjat religijnych, w wyniku których świątynia przechodziła z rąk do rąk, a przy okazji była plądrowana, niszczona i palona. W 1261 roku zdewastowaną świątynię przejęli Bizantyjczycy i pozostała pod ich zwierzchnictwem aż do kresu imperium bizantyjskiego.
Hagia Sofia meczetem i… muzeum
W 1453 roku Konstantynopol został zdobyty przez Turków, a z Hagii Sophii uczyniono sułtański meczet. Miejsce krzyża w kopule zajęły ogromne medaliony z religijnymi inskrypcjami po arabsku, a wokół świątyni dobudowano cztery minarety. W jej wnętrzach – na rozkaz samego sułtana – zachowano mozaiki Jezusa, świętych oraz cesarzy bizantyjskich, mimo iż w islamie nie można przedstawiać postaci ludzkich. Osmańscy najeźdźcy dbali o Hagię Sofię, rozbudowując ją, wzmacniając jej kopułę czy ozdabiając jej wnętrza.
W ich rękach pozostała do 1934 roku – wówczas upadło imperium osmańskie, a Turcja została republiką święcką. Świątynia, która służyła wyznawcom różnych religii, została przekształcona w muzeum, a w jej wnętrzach rozpoczęto prace, mające na celu przywrócenie jej pierwotnego wyglądu.
Architektoniczny majstersztyk z pięknymi mozaikami
Hagia Sofia to największe dzieło architektury bizantyjskiej. Bazylika o niespotykanych dotąd rozmiarach, zbudowana na planie centralnym, z zadaszeniem w postaci jednej ogromnej kopuły oraz dwóch mniejszych półkopuł. Podstawę wykonania stanowią 4 filary oraz 107 kolumn, a nie – jak to miało miejsce we wcześniej wznoszonych obiektach – potężne mury. W rezultacie cała konstrukcja sprawia wrażenie niezwykle lekkiej.
Ważnym elementem budowli są symetrycznie rozmieszczone okna. Wpadające przez nie światło tworzy niepowtarzalny efekt wizualny – wchodząc do Hagi Sofii, ma się wrażenie, że kopuła jest niejako zawieszona w powietrzu. Uwagę zwracają również bogato zdobione, żeliwne żyrandole, zawieszone na tyle nisko, że znajdują się niewiele ponad głowami przechodzących.
Wielkim bogactwem Hagii Sofii są mozaiki, zdobiące ściany we wnętrzach świątyni. Najsłynniejszy jest wizerunek Chrystusa Pantokratora w otoczeniu Matki Boskiej i Jana Chrzciciela, znajdujący się w tympanonie bramy cesarskiej. Warta wyróżnienia jest również mozaika tzw. Smutnego Chrystusa, uchodząca za jedno z najpiękniejszych i najdelikatniejszych przedstawień Jego Osoby, jakie powstały w historii sztuki. Na ścianach świątyni znajdziemy również wielkie dzieła kultury muzułmańskiej, takie jak choćby wizerunki cztery serafinów, zdobiące elementy kopuły.
Obowiązkowy punkt wycieczki do Stambułu
Hagia Sofia, obiekt niezwykle ważny zarówno dla świata chrześcijańskiego, jak i islamskiego, codziennie gości tłumy turystów. Przed wejściem do świątyni tworzą się ogromne kolejki, dlatego na jej zwiedzanie musimy zarezerwować sobie sporo czasu. Z pewnością warto – świątynia zachwyci nas na wiele sposobów. Imponuje swoją wielkością, przestrzenią, bogatymi zdobieniami.